امروزه با پیشرفته شدن تکنولوژی و در دسترس بودن اینترنت برای همه، جهان تبدیل به دهکده‌ای جهانی شده که کوچکترین خبر مهمی در کسری از ثانیه در جهان پخش میشود و همه از آن باخبر خواهند شد به همین دلیل است که ما روزانه خبرهای بسیار زیادی از رسوایی شرکت‌های مختلف و لکه دار شهرت و اعتبار کسب و کارهای آنلاین را می‌شنویم. زمانی که به تازگی سایت یا حتی کسب و کار خود را راه اندازی کرده‌اید ممکن است همه چیز خیلی کند آهسته و در یک خط صاف پیش برود. طبق برنامه کاری، شما کسب و کارتان را راه اندازی کرده‌اید، وب سایتی خوبی دارید و روزانه برای جذب بیشتر مخاطب در تلاش هستید و به مرور زمان کسب و کارتان شروع به سوددهی کرده و میزان فروش بهتری دارید. شاید به نظرتان این روند بسیار ساده و پیش پا افتاده باشد اما دقت داشته باشید که دنیا پر از اتفاقات عجیب و غریب است و درست در لحظه‌ای که انتظار ندارید مشکلات از راه می‌رسند. یکی از مواردی که در روند کسب و کار و برنامه کاری کمتر به آن توجه میشود، مدیریت شهرت و اعتبار کسب و کار آنلاین است. این دقیقا نقطه‌ای است که اکثر صاحبان مشاغل آنلاین به آن دقتی نمی‌کنند و درست از همین نقطه ضربات جبران ناپذیری به وجه کسب و کار شما وارد خواهد شد.
اگر شما به وجه و تصویری که کسب و کارتان در فضای مجازی دارد دقتی نکنید، عوامل مختلفی مانند نارضایتی مخاطب و عدم پاسخ دهی مناسب به مشتریان یا پشتیبانی بسیار ضعیف می‌تواند مرگ کسب و کارتان را رقم بزند. برای درک بهتر اهمیت حفظ و مدیریت اعتبار آنلاین بهتر است نگاهی به عکس‌هایی که از افراد مشهور و معروف در فضای مجازی پخش میشود و اعتبار آن‌ها را یک شبه نابود می‌کند بیاندازید. شاید بهترین نمونه این مرگ یک شبه به دلیل عدم توجه به مدیریت اعتبار آنلاین هاروی ویسنتن دانست که به دلیل پخش شدن اخبار موثق از آزار و اذیت سایر افراد در یک شب تمام شهرت و اعتبار خود را از دست داد و در نتیجه کمپانی فیلم سازی وینستن نیز ورشکست شد.
این تنها نمونه کوچکی از مدیریت اعتبار آنلاین بود تا بتوانید این مفهوم را بهتر و ساده‌تر درک کنید. کافی است به مشکلات و نارضایتی مشتریان و مخاطبان خود بی توجه بوده یا خدمات خود را به خوبی ارائه ندهید و یکی از این افراد عکس یا سند شرم آوری از شما در فضای مجازی پخش کند، بدتر از آن اگر افراد مشهور و اینفلوئنسرها نیز از این قضیه با خبر شوند و از آن حمایت کنند، مرگ کسب و کار شما حتمی بوده و باید با دنیای تجارت خداحافظی کنید.
اما خبر خوب این که شما به راحتی می‌توانید مانع از لکه دار شدن آبرو و اعتبار خود در فضای مجازی شوید. به همین دلیل است که مدیریت اعتبار آنلاین مفهومی بسیار مهم و حیاتی در کسب و کار به شمار می‌رود و به خصوص برای مشاغل نوپا از اهمیت ویژه برخوردار است.
در این مطلب ما به شما همه آن چه که برای مدیریت اعتبار آنلاین و حفظ شهرت کسب و کار خود نیاز دارید را خواهیم گفت تا اقدامات لازم برای جلوگیری از مرگ کسب و کار و لکه دار شدن شهرت خودتان در فضای مجازی را انجام دهید.
مدیریت اعتبار آنلاین چیست؟
مدیریت اعتبار آنلاین یا Online Reputation Management اصلاحی بسیار گسترده است. که به طور خلاصه می‌توان آن را روند تاثیرگذاری تصویر کسب و کار شما بر اذهان عمومی در فضای مجازی تعریف کرد.
به بیان ساده‌تر مدیریت اعتبار آنلاین در واقع مدیریت تاثیر برند شما در فضای آنلاین و زمانی است که مشتریان و مخاطبانتان نام تجاری شما را در فضای مجازی جستجو کرده و با آن رو به رو می‌شوند. هر گونه فعالیت شما در فضای مجازی به ساختن وجه و اعتبار بهتر کمک می‌کند. بنابراین این شما هستید که تصمیم می‌گیرید دیگران برند شما را چطور بشناسند و چه تصویری از برند شما در ذهنشان باشد.
مدیریت اعتبار آنلاین از طریق کارهایی مانند سئو، خدمات به مشتری، مدیریت شبکه‌های اجتماعی، پشتیبانی، رسیدگی و احترام به خواسته‌های مخاطب و پیگیری مشکلات احتمالی آن‌ها انجام میشود.
یکی از دلایل شکل گیری بخش خدمات مشتری یا پشتیبانی در شرکت‌های مختلف همین مفهوم مدیریت اعتبار آنلاین است.
در واقع مدیریت اعتبار آنلاین به معنای درک افراد و تصویری که از برند شما در ذهنشان دارند است. بنابراین اگر می‌خواهید شهرت و اعتبار خوبی در فضای مجازی داشته باشید باید نتایج منفی که ناشی از نارضایتی مشتری و مخاطب از کسب و کار شما در فضای مجازی است را در وهله اول قرار دهید. اگر پیش از این وجه شما در فضای مجازی خراب شده باشد، بهتر است هرچه سریع‌تر دست به کار شده و برای زنده نگه داشتن کسب و کارتان وقت را هدر ندهید. همیشه فرصتی برای درست شدن وضعیت قرمز و اضطراری وجود دارد.
نارضایتی از یک برند و لکه دار شدن اعتبار آنلاین تقریبا برای همه کسب و کارها اتفاق میافتد و حتی بزرگترین برندها از آن در امان نیستند.
برای مدیریت اعتبار آنلاین چه باید کرد؟
حال که با مفهوم مدیریت اعتبار آنلاین آشنا شدید، وقت آن رسیده که دست به کار شوید و با خواندن نکات زیر کسب و کار خود را از لکه دار شدن نجات داده یا اگر در حال حاضر دچار این مشکل شده‌اید آن را رفع کنید.
۱. نتایج جتسجوی گوگل را بررسی کنید.
مطمئنا آخرین چیزی که دوست ندارید مخاطبان شما با وارد کردن نام تجاریتان در گوگل یا سایر موتورهای جستجو در صفحه اول نمایش نتایج جستجو رو به رو شوند، بازخوردهای منفی است.
قبل از هر اقدامی باید با این واقعیت رو به رو شده و بپذیرید که شما نمی‌توانید همه را راضی و خوشحال نگه دارید. نه تنها در کسب و کار بلکه در زندگیتان هم این قانون می‌تواند کمک زیادی به شما کند.
یکی از بهترین نمونه‌های تاثیر بازخورد منفی و عدم توجه به نظرات منفی درج شده در گوگل درباره یک کسب و کار را می‌تواند هتل‌ها و رستوران‌هایی در نظر گرفت که سایت آنلاین دارند و مشتریان تجربه خود در مورد استفاده از خدمات آن‌ها را با دیگران به اشتراک گذاشته‌اند. اگر قصد سفر و اقامت در هتل دارید، نام هتل و شهر را در یکی از موتورهای جستجو وارد کنید تا متوجه شوید که سطح کیفیت خدمات آن‌ها چطور است و کافی است این هتل بازخوردهای منفی بسیار زیادی داشته باشد که از طرف صاحبان کسب و کار به آن‌ها توجهی نشده باشد و همین می‌تواند شما و هزاران مشتری دیگر را از استفاده از خدمات آن‌ها منصرف کند.
پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را هم بخوانید: راهنمای راه اندازی کسب و کار موفق در ۱۵ گام ساده
با این وجود اگر در شرایطی هستید که بازخوردهای منفی زیادی دریافت کرده‌اید و نتایج جستجوی نام برندتان در گوگل ایده آل نیست می‌توانید با انجام چند کار ساده اثرات منفی را کاهش داده و تا حدی از میزان این نارضایتی بکاهید :
الف : جلب رضایت مشتریان ناراضی
مهم‌تر از همه اگر در صفحه اول نمایش نتایج جستجوی مربوط به کسب و کارتان نظرات منفی مشاهده کردید به سراغ مخاطب ناراضی بروید و ببینید که امکان ارتباط و جلب رضایت او وجود دارد یا نه، سعی کنید بفهمید که دقیقا چه چیزی باعث نارضایتی او شده است. این اولین راهکار و سلاح شما در برخورد با یک مشتری ناراضی است. صداقت با مخاطب ناراضی اصل اول در این زمینه است و سعی در حل مشکل به وجود آمده با لحنی مودب و دوستانه داشته باشید. این که شما به مشتریان ناراضی خود به اندازه دیگران توجه نشان دهید به آن‌ها این پیغام را می‌دهد که برای شنیدن انتقاد آماده هستید و می‌خواهید آن‌ها را خوشحال کنید. از این گذشته مشتریان و مخاطبان شما نبض حیاتی کسب و کارتان هستند و بدون آن‌ها شما نه درآمد و نه کسب و کاری خواهید داشت. با نادیده گرفتن مشتریان آن‌ها را از خود دور نکنید.
اگر بعد از دیدن یک نظر و بازخورد منفی توانستید مشکل فرد ناراضی را حل کنید حتما از او بپرسید که امکان پاک کردن نظر او وجود دارد یا خیر یا در صورت امکان فرد بازخورد خود را تغییر داده و بعد از حل شدن مشکل نظر خوبی درباره شما بنویسد. هرگز بدون اجازه کسی نظر او را پاک نکنید، زیرا تاثیر بسیار بدتری روی وجه شما خواهد گذاشت و نشان می‌دهد که از نظرات او می‌ترسید. در اکثر موارد مشتری یا مخاطبی که به نارضایتی او پاسخ مودبانه داده و مشکلش را حل کرده‌اید بدون نیاز به گفتن شما نظر خود را پاک کرده و آن را با یک بازخورد مناسب جایگزین می‌کند.
در واقع اگر بدانید که چطور با مشتریان ناراضی برخورد کنید، نه تنها کسب و کارتان رشد بهتری خواهد کرد بلکه آن‌ها ضعف‌هایی که از آن بی خبر هستید را به شما گوشزد می‌کنند. همیشه کسی که انتقاد مثبتی از شما دارد را جدی بگیرید. زمانی که به نارضایتی مخاطب از خدمات شما پاسخ خوبی می‌دهید به او این پیغام را می‌دهید که به همان اندازه مشتریان راضی به نظراتش اهمیت داده و سعی در حل مشکلات دارید چون هیچ کاری بدون مشکل نیست اما تفاوت هر کسب و کار با دیگری در نحوه برخورد با این مشکلات و نارضایتی‌ها است.
ب : پررنگ کردن بازخوردهای مثبت
بازخوردها و نظرات مثبت مخاطبان چیزی است که باید به آن افتخار کنید و همانطور که می‌دانید برای ساخت تصویر بهتری از خودتان در ذهن مشتریان باید افتخاراتتان را نشان دهید. زمانی که شما نظرات مثبت مشتریان را در شبکه‌های اجتماعی، وب سایت یا بخش توصیفی و رضایت مشتری به اشتراک می‌گذارید، شانس ایندکس شدن آن‌ها در نتایج جستجو را افزایش می‌دهید و این مورد به نوبه خود می‌تواند به کاهش اثر بازخوردهای منفی کمک کند.
اگر نگاهی به صفحات فروش آنلاین کالاها در شبکه‌ای مانند اینستاگرام بزنید، می‌بینید که در بخش جدید اینستاگرام با عنوان «هایلایت»، این صفحات پیام‌های رضایت مشتریان از کالا و خدمات را به اشتراک گذاشته تا وجه خوبی از خودشان در فضای مجازی داشته باشند. با یک مثال ساده اهمیت پررنگ کردن نظرات مثبت را می‌توانید درک کنید.
من به عنوان یک شخص عادی که علاقه زیادی به خرید آنلاین دارد، پیش از خرید از یک صفحه در اینستاگرام یا حتی سایت، حتما بازخوردهای مثبت و منفی آن و رضایت مشتریان در نظرات را بررسی می‌کنم و به این دقت دارم که ادمین آن صفحه یا مسئول وب سایت توجهی به نیاز و خواسته مشتری دارد و در صورتی که مشکلی در روند خرید به وجود بیاید چطور می‌توانم آن را پیگیری کنم و بعد از آن تصمیم به خرید از آن صفحه یا وب سایت می‌گیرم.
این مثالی ساده از تاثیر نظرات مثبت و منفی از تجربه شخصی من به عنوان فردی که مخاطب و مشتری است بود و در مقیاس بالا و تعداد بیشتری از مشتریان می‌توانید تصور کنید که این کار چه تاثیر خوبی در ساخت وجه و مدیریت اعتبار آنلاین شما دارد.
ج : شروع وبلاگ نویسی
اگر می‌خواهید که کنترل نتایج جستجوی گوگل از طرف مخاطبین خود را در دست داشته باشید بهتر است هر چه سریع‌تر به فکر راه اندازی و تقویت بخش وبلاگ سایت خود کنید. بهتر است به گوگل نشان دهید که سایت شما چیزی برای نمایش دارد تا شما را در صفحه نمایش نتایج جستجو یا همان SERP نشان دهد.
اگر شما به صورت مداوم و روزانه مطالب تازه در وبلاگ و سایت خود قرار دهید به گوگل این پیغام را می‌دهید که شما کسب و کاری فعال هستید. بنابراین ربات‌های گوگل فرصت بیشتری برای خزیدن و طبقه بندی مطالب شما خواهند داشت که در نتیجه با ساخت پیوندها و لینک سازی مناسب و توجه به سئوی مطالب در صفحه اول نمایش نتایج جستجو نشان داده خواهید شد. هر چه تعداد صفحات سایت شما بیشتر باشد، شانس بهتری برای رتبه بندی پست‌های وبلاگ شما وجود دارد که این کار نه تنها راه را برای ورود مشتری و مخاطبان بیشتر و جدید فراهم می‌کند، بلکه می‌تواند مانند سپری محافظ در مقابل بازخوردهای منفی باشد.
پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را هم بخوانید: چطور از وبلاگ خود پول دربیاوریم؟ 7 روش عالی برای کسب درآمد از وبلاگ نویسی
د : قدرت شبکه‌های اجتماعی
آیا می‌خواهید که در جستجوهای بیشتری از گوگل نمایش داده شوید؟ برای این کار بهتر است مطمئن شوید که وب سایت خود را در همه صفحاتی که در شبکه‌های اجتماعی مانند لینکدین یا اینستاگرام دارید، اضافه کرده باشید. شاید کار ساده‌ای به نظر برسد اما با رسمی کردن سایت خود در شبکه‌های مجازی و اضافه کردن آدرس اینترنتی وب سایتتان به موتورهای جستجو برای ایندکس کردن اطلاعات کسب و کارتان کمک می‌کنید. این ترفندهای کوچک و ساده تاثیرهای بزرگی روی نتایج جستجو دارند.
پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را هم بخوانید: آموزش بازاریابی شبکه های اجتماعی (راهنمای جامع و قدم به قدم)
حتی اگر قصد ندارید که از شبکه‌های اجتماعیتان برای بازاریابی و اهداف تجاری استفاده کنید بهتر است این عقیده را کنار گذاشته و کمی به روز شوید. این روزها بیشترین مخاطبان از طریق شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام جذب می‌شوند. بهتر است حتما یک صفحه در شبکه اجتماعی به نام کسب و کارتان داشته باشید. اگر از خودتان می‌پرسید که دلیل اهمیت این کار چیست باید به شما بگوییم که تصور کنید مشتری یا مخاطبی به دنبال نام تجاری شما در شبکه‌های اجتماعی باشد و زمانی که شما هیچ حساب کاربری رسمی نداشته باشید ممکن است مخاطب این فکر را با خود کند که شما چندان معتبر نیستید و بنابراین از ارتباط با شما خودداری خواهد کرد.
بهتر است یک صفحه با نام تجاری خودتان بسازید که ابهت و اعتبار شما را نشان دهد و عکس‌هایی از محیط کاری یا خدماتی که ارائه می‌دهید را با گرافیک جذابی در آن قرار دهید. نام تجاری خود را فاقد عدد یا هرگونه حرف اضافه در نظر بگیرید زیرا همین مورد هم تاثیر بسیار زیادی در شکل گیری تصویر شما در ذهن مخاطب دارد. صفحه رسمی خود را هشتگ گذاری مناسب و یک گرافیک جذاب طراحی کنید تا به مخاطب این را برسانید که شما فردی حرفه‌ای هستید. در ضمن بهتر است دور خریدن فالوورهای قلابی را خط بکشید زیرا تاثیر بسیار بدی در اعتبار آنلاین شما خواهد داشت.
پیشنهاد می‌کنیم این مقاله را هم بخوانید: هویت تجاری چیست و چطور آن را بسازیم؟ چطور یک برند باشیم؟
۲. در رسانه‌های اجتماعی گوش شنوا باشید!
بدون شک فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی یکی از بهترین ابزارها برای اعلام نارضایتی مخاطبان از خدمات یا کالاهای یک کسب و کار است. وقتی شما در شبکه‌های اجتماعی فعالیتی ندارید یا حداقل خیلی کم فعالیت می‌کنید و خدمات رسانی و ارتباط با مشتریان شما ضعیف است، این فرصت را به مشتریان می‌دهید که با کمال میل اعتبار آنلاین شما را لکه دار کرده و باعث از بین رفتن کسب و کارتان شوند. بنابراین از همین امروز فعالیت خود را از سر بگیرید و از شبکه‌های اجتماعی به عنوان ابزاری برای رسیدگی به شکایات مشتریان ناراضی استفاده کنید و پیش از این که کسب و کارتان به نابودی برسد جلوی این آتش خشم و نارضایتی را بگیرید.
یاد بگیرید که به طور فعال به نظرات و پیام‌های مشتریان پاسخ داده و آن‌ها را نادیده نگیرید. با توجه کردن به مشتریان و رسیدگی به مشکلات آن‌ها شما نیمی از مسیر مدیریت اعتبار آنلاین خود را طی کرده‌اید. اگر فرصت آن را ندارید که به صورت مستقیم روی شبکه‌های اجتماعی نظارت داشته باشید از یک متخصص و متخصص شبکه های اجتماعی استفاده کنید تا این کار را برای شما انجام دهد. گاهی مشتریان در صفحات خود برای اعلام نارضایتی از شما ممکن است پست یا استوری گذاشته و نام برند شما را در آن تگ کنند، شما به راحتی می‌توانید آن‌ها را تشخیص داده و مشکل را با صحبت و حل کردن مشکل و جلب رضایت او حل کنید. اما مشکل اصلی، افرادی هستند که بدون ذکر نام برند شما، نارضایتی را اعلام می‌کنند. این مورد یکی از بزرگترین نگرانی‌های کسب و کارهای آنلاین است. اگر شما در همان مراحل اولیه به نارضایتی فرد پاسخ ندهید و اجازه دهید شدت این مشکل بیشتر شود، اوضاع از کنترل خارج خواهد شد و زمانی متوجه می‌شوید که مشتریان بسیار زیادی را از دست داده‌اید و در مرحله ورشکستگی هستید.
این که شما گوش شنوای مخاطبان خود در شبکه‌های اجتماعی باشید و با صبر و حوصله به مکالمات آن‌ها گوش دهید باعث میشود که به فرد احساس ارزشمندی داده و او را تبدیل به یک مخاطب یا مشتری دائمی کنید که با خود مشتریان دیگری را نیز به دنبال دارد.
برای حفظ و مدیریت اعتبار آنلاین همیشه پیش از شروع یک آتش بزرگ نارضایتی در همان مراحل اولیه دست به کار شوید و به نیازهای مخاطبان خود پاسخ دهید.
۳. نظرات منفی را دوست داشته باشید.
همانطور که گفتیم شبکه‌های اجتماعی بهترین راه برای ارتباط با مشتری و مدیریت آنلاین اعتبار برای ساخت تصویری مناسب از برندتان در ذهن مشتریان است، اما شبکه‌های اجتماعی مانند یک شمشیر دو لبه عمل می‌کنند، یعنی این که شما در معرض انتقاد مستقیم مخاطبان نیز قرار دارید. بهتر است بدانید که انتقادهای مثبت می‌تواند سکوی پرش و موفقیت کسب و کارتان باشد. دنیای تجارت آنلاین به خصوص با پیشرفته شدن تکنولوژی و در دسترس بودن اینترنت روز به روز پیچیده‌تر میشود. بنابراین نباید همیشه انتظار دریافت نظرات مثبت داشته باشید. با استفاده صحیح از نظرات منفی و جلب رضایت مشتری ناراضی می‌توانید نقاط ضعف خود را شناسایی کرده و به عنوان فرصتی برای بهبود کسب و کارتان به آن نگاه کنید.
حتی اگر بدترین و خشن‌ترین بازخوردها را دریافت کردید، آرامش خود را حفظ کنید و به این فکر کنید که رفتار و نحوه پاسخگویی تان تاثیر مستقیم بر برندتان دارد. با فرد عصبانی به آرامی رفتار کرده و تا جای ممکن سعی در حل مشکل با زبانی نرم و آرام داشته باشید.
۴. به موقع پاسخ دهید.
برای کاهش نارضایتی و ایجاد ناراحتی در مخاطب بهتر است در اسرع وقت به نظرات و پیام‌های آن پاسخ دهید. پاسخگویی سریع و به موقع به مخاطب این پیغام را می‌دهد که شما برای او وقت می‌گذارید و همیشه برای پاسخگویی حاضر هستید تا او را در مسائل و مشکلات مربوط به استفاده از خدمات یا خرید کالا راهنمایی کنید. «حضور به موقع» باعث ایجاد احساس امنیت و اعتماد در مخاطب و تبدیل یه مشتری ناراضی به یک مشتری شاد و خوشحال میشود.
۵. ضرورت شفاف سازی در ارتباط با مشتری را جدی بگیرید.
زمانی که مخاطب یا مشتری از شما سوال پیچیده یا سختی می‌پرسد از صادق بودن نترسید حتی اگر پاسخی که می‌دهید دقیقا چیزی نباشد که مشتری دوست داشته باشد بشنود. پاسخ‌های خود را در کمال صداقت، نرمی و ادب به مشتری بگویید. صادق بودن در کسب و کار و ایجاد محیطی امن و صمیمی برای ارتباط بین مشتری و صاحبان کسب و کار روشی است که در همه کسب و کارها باید رعایت شود.
شفافیت به معنی این نیست که شما همه جزئیات کسب و کار خود را مطرح کنید، بلکه به معنای پاسخ قاطع به دیگران است. بهتر است مستقیم به یک فرد جواب «نه» بدهید تا او را با پاسخ‌هایی مانند «نمی‌دانم» یا «شاید وقتی دیگر» گیج و سردرگم کنید. یک پاسخ قاطع و روشن بسیار بهتر است عدم پاسخ دهی یا نصفه و نیمه جواب دادن است. بهتر است نه وقت خود و نه وقت مشتری را هدر دهید و اگر قادر به ارائه خدمات موردنظر او نیستید وقت بیشتری را هدر ندهید.
علاوه بر این شفافیت به معنی پذیرش اشتباه نیز هست. بهتر است به جای دروغ گفتن به مشتریان و مخاطبان با آن‌ها صادق باشید و اگر در مدیریت اعتبار آنلاین موفق نبودید می‌توانید به صورت رسمی از مخاطبان یا مشتریان خود عذرخواهی کنید. به مشتری یادآوری کنید که شما هم انسان هستید و هر کس امکان اشتباه دارد. صمیمانه از فرد ناراضی عذرخواهی کرده و در صورت لوزم او را خوشحال کنید اما به یاد داشته باشید که اگر با وجود این بازهم فرد ناراضی بود دیگر کاری از شما بر نخواهد آمد و همانطور که گفتیم شما نمی‌توانید همه را راضی نگه دارید.
ساعتی به وقت اعتبار آنلاین
در این مطلب با تعریف دقیق و ساده‌ای از مدیریت اعتبار آنلاین و راه‌های ساخت وجه و تصویر خوبی از برندتان در ذهن مخاطب آشنا شدید. همه چیزی که مدیریت اعتبار آنلاین حول آن می‌چرخد، توجه به مشتری و حفظ ارتباط با او است. شما برای داشتن درآمد و حفظ کسب و کارتان نیاز به مشتریان و مخاطبان دارید پس برای راضی نگه داشتن آن‌ها نهایت تلاشتان را کنید. البته باید بدانید که بعضی از افراد هم هستند که همیشه ناراضی هستند و شما هر کاری که انجام دهید باز هم او ایرادی در آن پیدا می‌کند. شما به عنوان یک انسان باید وجدان کاری خود را حفظ کنید و تا جای ممکن با مشتریان خود صادق و صمیمی باشید تا با ایجاد حس ارزشمندی در او خودتان هم حس خوبی داشته باشید.
