کسب و کارها به منظور به دست آوردن جایگاه مناسب و حفظ آن، نیازمند بهره‌گیری از الگوهای مناسبی مانند مدیریت زنجیره تامین، در راستای رسیدن به مزیت رقابتی و انتظارات مشتریان هستند. مدیریت زنجیره تامین با تاکید بر افزایش انطباق پذیری و انعطاف پذیری کسب و کارها و همچنین قابلیت واکنش سریع و موثر به تغییرات بازار، از عوامل اصلی بقای کسب و کارها به شمار می‌رود.
اگر شما هم می‌خواهید بدانید زنجیره تامین دقیقا چیست و چه کاربردی دارد، تا پایان این مطلب همراه ما باشید.
قبل از ورود به بحث مدیریت زنجیره تامین، لازم است عبارت زنجیره تامین را تعریف کنیم.
زنجیره تامین چیست؟
زنجیره تامین (supply chain)، شبکه‌ای از فرآیندها با هدف تامین کالاها و خدمات است. این زنجیره در برگیرنده تامین کنندگان، تولید کنندگان، توزیع کنندگان و فروشندگان است که به شکل منسجم در راستای افزایش سطح رضایتمندی مشتریان همکاری می‌کنند.
مدیریت زنجیره تامین چیست؟
مدیریت زنجیره تامین (Supply Chain Management)، ایجاد هماهنگی در تولید، موجودی، مکان یابی و حمل و نقل میان شرکت کنندگان در یک زنجیره تامین با هدف دستیابی به بهترین ترکیب پاسخ گویی و کارایی برای موفقیت در بازار است.
در تعریفی دیگر می‌توانیم بگوییم مدیریت زنجیره تامین کاربرد مجموعه‌ای از روش‌ها برای یکپارچگی موثر و کارآمد تامین کنندگان، تولید کنندگان، انبارها و فروشندگان به منظور به حداقل رساندن هزینه‌های سیستم و تحقق نیازهای خدماتی است. به شکلی که کالاها به تعداد درست و در زمان مناسب تولید و توزیع شوند.
تاریخچه مدیریت زنجیره تامین چیست؟
در دهه 60 و 70 میلادی سازمان‌ها برای افزایش توان رقابتی خود تلاش می‌کردند با استانداردسازی و بهبود فرآیندهای داخلی، محصولی با کیفیت بیشتر و هزینه کمتر تولید کنند. در آن زمان تفکر غالب این بود که طراحی قوی و تولید منسجم پیش نیاز دستیابی به خواسته‌های بازار و در نتیجه کسب سهم بیشتری از بازار است. بنابراین کسب و کارها همه توان خود را بر افزایش کارایی متمرکز می‌کردند.
در دهه 80 میلادی با افزایش تنوع در الگوهای مورد انتظار مشتریان، کسب وکارها مسیر خود را به افزایش انعطاف پذیری در خط تولید و توسعه محصولات بر اساس نیازها و علایق مشتریان تغییر دادند.
در دهه 90 مدیران کسب و کارها دریافتند تنها این موارد برای ادامه حضور در بازار کافی نیست. بلکه تامین کنندگان باید موادی با بهترین کیفیت و کمترین هزینه تولید کنند. همچنین توزیع کنندگان نیز باید قادر باشند با سیاست‌های بازار ارتباط نزدیکی برقرار کنند. با این نگرش کم کم رویکرد زنجیره تامین مطرح شد و با توسعه فناوری اطلاعات، کاربرد آن در مباحث مدیریت زنجیره تامین گسترش یافت.
عوامل موثر بر زنجیره تامین چیست؟
حالا که با زنجیره تامین و تاریخچه آن آشنا شدیم، خوب است بدانیم چه عواملی در زنجیره تامین موثر است و مورد بررسی قرار می‌گیرد؟ این عوامل عبارتند از:
- به اشتراک قرار گرفتن اطلاعات بین تولید کنندگان و مشتریان
- اهداف یکسان و هماهنگ تولید کنندگان و مشتریان
- شکل گیری اعتماد متقابل میان مشتریان و تولید کنندگان
- شراکت تولید کنندگان و مشتریان در طراحی زنجیره تامین
فرایندهای اصلی مدیریت زنجیره تامین چیست؟
مدیریت زنجیره تامین دارای 3 فرآیند عمده است. در این قسمت به معرفی و بررسی این فرآیندها می‌پردازیم.
مدیریت اطلاعات
نقش و اهمیت داده‌ها و اطلاعات در حوزه فناوری کاملا واضح و روشن است. گردش مناسب اطلاعات و همچنین انتقال صحیح آنها باعث اثر بخشی بیشتر و آسان‌تر شدن مدیریت فرآیندها می‌شود. همان طور که اشاره شد در مباحث زنجیره تامین، هماهنگی در فعالیت‌ها اهمیت زیادی دارد.
مدیریت اطلاعات صحیح، هماهنگ و منسجم، هماهنگی بیشتری در زنجیره تامین ایجاد کرده و اثرات قابل توجهی در سرعت، دقت، کیفیت و سایر ابعاد داده‌ها دارد.
مدیریت لجستیک
موضوع لجستیک بخش فیزیکی زنجیره تامین را شامل می‌شود. این بخش کلیه فعالیت‌های فیزیکی از تهیه مواد اولیه تا تولید محصول نهایی (کلیه فعالیت‌های حمل و نقل، زمان بندی تولید، انبار داری و…) را در بر می‌گیرد. در واقع بخش لجستیک، محور فعالیت‌های زنجیره تامین به شمار می‌شود.
مدیریت روابط
مهمترین مبحث زنجیره تامین، مدیریت روابط است مدیریت که تاثیر قابل توجهی بر همه زمینه‌های زنجیره تامین و همچنین سطح عملکرد این زنجیره دارد.
مهمترین عامل برای مدیریت موفق زنجیره تامین، ارتباط مطمئن میان شرکا در این زنجیره است. به گونه‌ای که شرکا نسبت به توانمندی‌ها و عملیات یکدیگر اعتماد متقابل داشته باشند. بنابراین می‌توان گفت در هر زنجیره تامین وجود اعتماد متقابل میان شرکا از عوامل اساسی رسیدن به موفقیت است.
گام‌های اصلی مدیریت زنجیره تامین چیست؟
مدیریت زنجیره تامین (SCM) شامل 6 گام اصلی است که در ادامه آنها را معرفی و بررسی خواهیم کرد.
برنامه ریزی
مدیران کسب و کارها باید زنجیره تامین را طراحی کرده و سپس مشخص کنند برای مفید و موثر بودن آن از کدام معیارها استفاده خواهند کرد. به بیان دیگر، آنها باید منابع مورد نیاز در راستای تامین تقاضای مشتریان برای دریافت محصولات و خدمات را برنامه ریزی و مدیریت کنند.
منابع (تامین کنندگان)
کسب و کارها برای تهیه کالاها و خدمات مورد نیاز برای تولید محصولات خود باید تامین کنندگان مناسبی انتخاب کنند. پس از عقد قرارداد، مدیران زنجیره تامین از فرآیندهای این بخش، شامل سفارش، دریافت، مدیریت موجودی کالا و تایید مجوز پرداخت‌های تامین کننده استفاده می‌کنند.
ساخت و تولید
مرحله سوم، ساخت و تولیدمحصولات مورد تقاضای مشتری است. در این مرحله، محصولات طراحی، تولید، تست و بسته بندی شده و برای تحویل هماهنگ می‌شوند.
مدیران زنجیره تامین در این بخش فعالیت‌های لازم برای پذیرش مواد اولیه، تولید محصول، تست کیفیت، میزان تولید و… را مورد توجه قرار می‌دهند. اکثر سازمان‌ها و شرکت‌ها برای اطمینان از تولید محصولاتی مطابق با استانداردهای مورد قبول بازار، میزان کیفیت و میزان تولید و بهره‌وری کارگران را ارزیابی می‌کنند.
بنابراین این مرحله به عنوان متمرکزترین واحد ارزیابی زنجیره تامین در نظر گرفته می‌شود.
توزیع
این بخش شامل مراحل دریافت سفارش از مشتری، تعیین زمان تحویل، ارسال کالا، تنظیم صورتحساب و دریافت هزینه است. شرکت‌ها برای این مراحل با یکدیگر همکاری می‌کنند، بنابراین مرحله ارسال و توزیع با عنوان logistic (لجستیک) نامیده می‌شود. بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها بخش‌هایی از فرآیند توزیع و تحویل کالا را به سازمان‌های متخصص در این زمینه می‌سپارند.
پشتیبانی
اگر محصول ارائه شده مشکلی داشته باشد، مطابق با سفارش مشتری نباشد و… لازم است برای بررسی به انبار برگردانده شود. در اینجا، شرکت‌ها باید به درخواست مشتریان پاسخ دهند و به شکایات آنها رسیدگی کنند. بنابراین تامین کننده به یک سیستم پشتیبانی پاسخگو و انعطاف پذیر برای پذیرش محصولات معیوب و ناخواسته نیاز دارد.
ارزیابی نهایی
کارایی بیشتر زنجیره تامین مستلزم نظارت بر اطلاعات و اطمینان از انطباق با تمام مقررات است. فرآیندهای این مرحله شامل امور مالی، منابع انسانی، فناوری اطلاعات، مدیریت نمونه کارها، طراحی محصول، فروش و تضمین کیفیت است.
جریان‌های مدیریت زنجیره تامین چیست؟
هدف مدیریت زنجیر تامین (SCM) فراهم کردن شرایط دسترسی به محصول از طریق تحقق کارآمد و به موقع تقاضای مشتری است. اما چگونه می‌توان این اهداف مدیریت زنجیره تامین محقق کرد؟
کاملا واضح است که مدیران کسب و کارها باید از جریان کارآمد محصولات از نقطه شروع تا نقطه مصرف مطلع باشند. به عنوان مثال، در نمودار زنجیره تامین مواد غذایی جریان دو طرفه اطلاعات میان بخش‌های مختلف زنجیره، میزان تقاضا و همچنین مشکلات زنجیره را به خوبی مشخص می‌کند. مدیران زنجیره به این داده‌ها برای تصمیم گیری مناسب در مورد اینکه چه چیزهایی را به عنوان مواد اولیه بخرند، چه محصولی تولید کنند و چه کالایی را به مشتری تحویل دهند، نیاز دارند.
سایر جریان‌ها نیز به همین اندازه مهم هستند. مثلا تامین کنندگان به جریان‌های مالی توجه زیادی دارند، چرا که می‌خواهند خیلی زود هزینه محصولات و خدماتی که ارائه داده‌اند را دریافت کنند. البته گاهی اوقات محصولات ناقص و آسیب دیده، لازم است برای عودت، تعمیر، بازیافت و… در زنجیره تامین به عقب برگردند.
به خاطر همه این فرآیندها هر شرکت نیازمند مدیریت زنجیره تامین است تا جریان محصولات، اطلاعات، پول و… را در آن بهبود بخشیده و مدیریت کند. این موضوع به معنای شکل گرفتن طیف گسترده‌ای از مشاغل در بخش مدیریت زنجیره تامین است.
7 اصل مدیریت زنجیره تامین چیست؟
به طور کلی می‌توانیم برای مدیریت زنجیره تامین 7 اصل زیر را معرفی کنیم.
- اصل اول: تقسیم بندی مشتریان بر اساس نیاز آنها
- اصل دوم: سفارشی سازی شبکه لجستیک طبق نیاز مشتریان
- اصل سوم: بررسی و ارزیابی سیگنال‌های بازار و تنظیم میزان تقاضا برای تخصیص اصولی و بهینه منابع
- اصل چهارم: ایجاد دسترسی آسان مشتری به محصول برای سرعت بخشیدن به فرآیند فروش
- اصل پنجم: مدیریت موثر منابع به منظور کاهش هزینه خرید مواد اولیه و خدمات
- اصل ششم: توسعه زنجیره تامین با استفاده از تکنولوژی روز، برای پشتیبانی از سطوح مختلف
- اصل هفتم: بررسی و ارزیابی کانال‌های عرضه برای اثر بخشی فرآیند مورد نظر و کسب موفقیت
موانع پیاده سازی سیستم مدیریت زنجیره تامین چیست؟
- مهمترین مشکلی که زنجیره تامین با آن روبرو است، تعدد مراکز تصمیم گیری برای تولید، تبدیل و جریان کالا است. این موضوع نوسان تقاضا در طول زنجیره را تشدید می‌کند. هرچه از انتهای زنجیره به سمت ابتدای زنجیره (اولین تامین کننده) حرکت کنید، نوسان تقاضا تشدید خواهد شد. این پدیده را اثر «شلاق چرمی» می‌نامند. این موضوع افزایش موجودی انباشته در میان اعضا را به دنبال دارد که در نهایت باعث افزایش هزینه و قیمت نهایی کالا شده و قدرت رقابت در زنجیره را کاهش می‌دهد.
- با توجه به سال‌ها استفاده از روش‌های قدیمی و عادت به کاغذ بازی، اگر نتوانید افراد داخل سازمان را برای استفاده از سیستم‌های زنجیره تامین قانع کنید، به احتمال زیاد آنها راهی برای دور زدن و استفاده نکردن از سیستم نصب شده پیدا خواهند کرد.
- پیچیدگی‌های اتوماسیون زنجیره تامین فراتر از محدوده سازمان شماست. علاوه بر اینکه کارمندان شما نیاز به تطبیق روش فعالیت خود با این سیستم دارند، کارمندان هر تامین کننده‌ای که به این شبکه می‌پیوندد نیز نیاز به تطبیق روش‌های عملکرد خود دارند. برای اینکه بتوانید رضایت شرکای زنجیره تامین را برای همکاری به دست آورید، باید بتوانید انتظارات آنها را نیز برآورده کنید. به این ترتیب تمامی عناصر زنجیره تامین به سود مورد نظر خود دست پیدا می‌کنند.
- در سیستم‌های مدیریت زنجیره تامین، نحوه پردازش داده‌ها به شکل برنامه ریزی شده است. اما نرم افزار در ماه‌های اول نصب و راه اندازی، نمی‌تواند از روش کار و تاریخچه عملکرد سازمان مطلع باشد. بنابراین باید متوجه این موضوع باشید که اولین اطلاعاتی که از این سیستم‌ها دریافت می‌کنید، نیاز به بررسی و تغییر خواهد داشت.
و در انتها …
گفتیم سیستم مدیریت زنجیره تامین (SCM)، مجموعه‌ای از راه‌حل‌های نرم افزاری است که جریان کالاها، اطلاعات و امور مالی را به عنوان یک محصول یا خدمت از نقطه شروع تا مقصد نهایی مدیریت و نظارت می‌کند. به طور کلی در شرح وظایف مدیریت زنجیره تامین، می‌توانیم بگوییم زنجیره‌ای است که همه فعالیت‌های مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه مواد اولیه تا مرحله تحویل کالای نهایی به مصرف کننده را شامل می‌شود.
مدیریت زنجیره تامین نوعی سیستم نرم افزاری است که تمامی بخش‌های درگیر فرآیند تولید را به صورت یکپارچه درمی‌آورد. این بخش‌ها عبارتند از خرید، انبار مواد اولیه، تولید، انبار محصولات و فروش.
زنجیره تامین، جریان اطلاعات را در میان واحدهای مختلف مدیریت کرده و به مدیران کمک می‌کند با استفاده از گزارش‌های دوره‌ای، نواقص و مشکلات زنجیره را شناسایی کنند، تخمین درستی از میزان تقاضا و فروش داشته باشند و مقدار موجودی را محاسبه کنند. همه این موارد کمک می‌کند تا زنجیره تامین به بهترین شکل عمل کرده و هزینه کل را کاهش دهد.
